Samenvatting
Dit is geen lege dummy over Weetnietkunde. Het is een serieuze, nieuwsgierige ontdekkingstocht over een opvallend onderwerp. De werkelijkheid duwt ons met de neus op feiten die we niet kennen of niet begrijpen. Dat ervaren we in ons werk en privé en het voelt ongemakkelijk. De meeste mensen hebben een hekel aan onzekerheid, ze houden van controle. Maar als je onzekerheid en niet-weten verbeten te lijf gaat, wordt het alleen maar beroerder en soms zelfs overweldigend. Onze zoektocht kan helpen, de complexe wereld waarin we leven en werken met meer ontspanning tegemoet te gaan. Het herkennen van mechanismen en patronen waar we in stappen – als individu en als groep of team – is een eerste stap. Vervolgens zoeken en vinden we mogelijkheden, om die reacties te vervangen door een andere kijk. Dat maakt het mogelijk met een open blik in de werkelijkheid te zijn zoals die zich aandient, in plaats van in de werkelijkheid die je graag zou willen. Wij menen dat dit gezond is, voor wie je ook bent en wat je ook doet. Niet weten is een blijvend thema. Dit boek nodigt je uit actief de Weetnietkunde te beoefenen! "In een jaar burgemeesterschap in Heerlen heb ik twee crises en een stevig politiek debat meegemaakt. Dan besef je dat je niet alles weet. Ik was dan ook verheugd over het zeer prettig en leesbaar geschreven boek Weetnietkunde. Het beschrijft goed onderbouwd en met veel humor de problemen van bestuurders en managers bij hun dagelijkse besluiten, de valkuilen, maar ook hoe je vanuit je eigen kwetsbaarheid toch zo goed mogelijk in lastige situaties kunt opereren. Een handboek voor mensen die denken dat ze alles wel weten en een oproep aan ons allen om onze kwetsbaarheid te tonen en van daaruit betere besluiten te nemen." - drs. Roel Wever, burgemeester van Heerlen. "Dit boek lees je niet in één adem uit. Dat is een compliment want het boek heeft veel te bieden. De auteurs geven een caleidoscopisch overzicht van onze omgang met iets weten en niet-weten, als individu of in een groep. Zij bepleiten een ‘bedachtzame’ omgang met de permanente en niet te vermijden situatie van onzekerheid en informatietekort. Het boek verheldert situaties die iedereen uit eigen ervaring wel kent en die uitnodigen tot persoonlijke reflectie. Een goudmijn voor leidinggevende, adviseur, trainer en coach. Maar ook iedere professional zal dit boek met vrucht kunnen gebruiken voor persoonlijke ontwikkeling en groei. " - Dr. Harm Klifman, schrijver van onder andere ‘Cicero leest Covey’ "Een bemoedigend boek. De auteurs bieden een kader en opties om ongemak te begrijpen en te verdragen. In mijn optiek zijn dit belangrijke vaardigheden voor eigentijds leiderschap. Het boek geeft handvatten voor eenieder die met groepen werkt en het even niet weet." - Alice Timmermans MEd. P-TSTA, algemeen directeur van de TA academie.
Inhoudsopgave
Inhoud Voorwoord 11 Opmaat 12 Onzekerheid is overal De toestand in de onoverzichtelijke wereld van nu 13 Waarom we overweldigende complexiteit graag hanteerbaar maken 14 Een hele geruststelling: dit boek bestaat uit drie delen 15 DEEL I 17 Alles onder controle: oude patronen, reflexen en gewoonten om niet-weten te bezweren Hoe zie jij de werkelijkheid? 17 Onze hang naar controle is logisch, want gestuurd door ons reptielenbrein 18 Hoe we steeds hetzelfde doen, maar een ander effect verwachten 20 Alles onder controle, Individu - 1 Vijf hoofdpatronen die je ver kunnen brengen 21 Vijf hoofdpatronen die je dwars gaan zitten 23 De schaduwkant van (je) leiderschap ontkennen kost weinig moeite, zolang alles goed gaat 26 Alles onder controle, Individu - 2 Ruim baan voor de sterke leider 27 Wat weten leiders eigenlijk over zichzelf? En wat willen zij over zichzelf weten? 28 Geen licht zonder schaduw, ofwel hoe hoogmoedigen het lang vol kunnen houden 30 Waarom we oneindig veel nieuwsfeitjes verzamelen 33 Alles onder controle, Individu - 3 Welk nieuws neem je tot je? 33 Het gaat met de wereld echt beter dan je denkt 35 Veel deskundigen blijken minder over de wereld te weten dan chimpansees 37 21038 SWP - Weetnietkunde v7.indd 5 19-07-2021 08:42 Als je werk niet spannend is, kun je het juist spannend maken 38 Alles onder controle, Individu - 4 Hoe we onze eigen ongemakkelijke gevoelens op een ander plakken 39 Als je niet doorhebt dat er sprake is van projectie, ga je er gauw in mee 40 Overdracht heeft ook vaak een erotische kant, hoe bespreekbaar is dat? 41 Hoe de omstandigheden tot een kortstondige verliefdheid kunnen leiden 43 Wat vluchten in de zekerheid van het complot en het binaire denken je oplevert 45 Alles onder controle, Individu - 5 Een complottheorie schept duidelijkheid en geeft houvast 45 Zwart-witdenken doet meestal geen recht aan de complexe werkelijkheid 47 De dramadriehoek houdt velen bezig, maar wel op een vermoeiende manier 48 De meeste verschijnselen zijn nu eenmaal niet zwart-wit, maar complex 50 Als je de angst laat regeren, waar kom je dan uit? 52 Alles onder controle, Groep - 1 Managers sturen vooral op basis van rationele overwegingen (denken ze) 53 De angst wegorganiseren: een voorbeeld uit een ziekenhuis 54 Een team of groep heeft overleven als hoofdtaak 57 Basale veronderstellingen (basic assumptions) lijken wel ‘gedachten zonder denker’ 58 Hoe de almachtige leider en zijn volgelingen elkaar in een houdgreep hebben 60 Alles onder controle, Groep - 2 Hoe autocratische leiders opgaan, blinken en verzinken 61 Hoe meesters, volgelingen en omstanders een pervers systeem gaande houden 63 Bureaucratie als probaat middel om onzekerheid uit de weg te gaan 65 Alles onder controle, Groep - 3 De reclame van de paarse krokodil is niet overdreven 66 Bureaucratie werkt heel goed als bestrijder van onzekerheid 67 De rol van bureaucratie in de toeslagenaffaire 69 Bij bureaucratie is het oppassen geblazen; moet je bij bureaucratisme geen alarm slaan? 71 21038 SWP - Weetnietkunde v7.indd 6 19-07-2021 08:42 Wetenschappelijke bezweringsformules doen het goed 72 Alles onder controle, Groep - 4 Er bestaat zelfs een leerstoel over ‘niet-weten’ 73 ‘Het is wetenschappelijk bewezen’ is een bezweringsformule 74 Een systeem ontdoet zich van dissidenten om ongemak te voorkomen 76 Een zondebok die niet uniek kan zijn, maar wel zo gezien wordt 78 Alles hermetisch afsluiten voelt in ieder geval veilig 80 Alles onder controle, Groep - 5 Onder gezonde omstandigheden kennen teams ‘ademende grenzen’ 81 Een crisis drijft groepsleden naar elkaar toe 83 Een team in nood sluit automatisch de buitengrens 84 Je kunt beter niet harder lopen dan de rest, want dan lig je eruit 86 Intermezzo: Wat is de werkelijkheid? Over leugens en andere feiten 88 DEEL II 93 Weetnietkunde: opties voor bedachtzaam omgaan met de complexe werkelijkheid De werkelijkheid beamen 94 Van controle overgaan naar invloed uitoefenen 96 Weetnietkunde, Individu - 1 Controle loslaten, maar invloed gebruiken 96 In de winnaarsdriehoek zijn geen Omstanders 98 Je laat iets los, dat is spannend, en je krijgt er iets voor terug! 100 Helder zijn over je rol levert winst op 101 Hebben wij recht op geluk? 103 Weetnietkunde, Individu - 2 We lijken wel gebukt te gaan onder de ‘geluksdoctrine’ 103 Een zoektocht naar geluk kan het tegenovergestelde tot gevolg hebben 105 Omdenken is een vorm van omgekeerde controle 107 21038 SWP - Weetnietkunde v7.indd 7 19-07-2021 08:42 Leren dragen en verdragen 108 Weetnietkunde, Individu - 3 De vier fundamentele bekommernissen erkennen 108 Het is mogelijk om opgewekt ongemakkelijk te zijn 111 Welkom aan de Kleine Professor 114 Weetnietkunde, Individu - 4 Enige TA-theorie over egotoestanden 114 Jouw Kleine Professor weet meer dan je denkt 118 Soms is een oogopslag of een ogenblik genoeg 119 Zalig nietsdoen biedt vreugde en kost moeite 120 Weetnietkunde, Individu - 5 Nietsdoen is vaak niet zo zalig 120 Professionele intimiteit, bestaat dat? 122 Als de aandacht steeds intenser wordt 124 Wat het op kan leveren om met onderstromen te werken 125 Weetnietkunde, Groep - 1 Hoe je de diepte ingaat tijdens een spannende conferentie 126 Het ongezegde heeft meer invloed dan het gezegde 127 Raken je emoties het heden of het verleden? 129 Emoties kunnen waardevolle informatie geven over het hier-en-nu 130 Hoe een lid van het team onbewust kan werken voor het geheel 131 Zijn we toe aan een verschil? Over Functional subgrouping 133 Weetnietkunde, Groep - 2 Van nature hebben we het niet op veranderingen en verschillen 134 Deep Democracy maakt gebruik van afwijkende geluiden, vanwege hun belang 137 Een moedig gesprek 139 21038 SWP - Weetnietkunde v7.indd 8 19-07-2021 08:42 Heldere grenzen zijn over het algemeen heel gezond 141 Weetnietkunde, Groep - 3 Heldere grenzen bieden het houvast dat we nodig hebben 142 Holacratie verleent iedere medewerker de verantwoordelijkheid die zij aankan 143 Van angst naar moed, een werkzaam alternatief 145 Weetnietkunde is een manier om de werkelijkheid onder ogen te zien 148 Intermezzo: Interviews ontspannen omgaan met niet-weten 150 Mirjam Kroeze-van Barneveld: Het hele proces is vol leermomenten 151 Erik de Haan: Zoveel mogelijk van de cliënt in de ruimte brengen en rigoureus waarnemen 153 Liesbeth Hermans: Mensen uitdagen om zelf na te denken 155 Bernd van den Bos: Voor een kunstenaar is kwetsbaarheid een vereiste 157 Maijke Receveur: De moed hebben om te geloven in wat nog niet bewezen is 160 Dirk de Wachter: Ik weet het niet, maar ik ben er wel 162 Marian Timmermans: ‘Niet-weten blijft spannend’ 164 Willem de Vos: Ik hoef de werkelijkheid niet een stap vóór te zijn 166 DEEL III 169 Ode aan het ongewisse De massa is niet zo dom als we soms geneigd zijn te denken 169 Een bijvangst blijkt soms zomaar de hoofdprijs te zijn 170 Je kunt je voorbereiden op de gevolgen van een gebeurtenis (niet op de waarschijnlijkheid) 173 Planmatigheid is er zelden. Je waarheid delen kan wel 175 Als je vastzit, sta je op het punt iets te leren 176 Over de auteurs 177 Literatuur 178