Fragment

II. HET VERDRIET VAN DE NACHTEGAAL

Hoe komt het dat de Romeinse dichter Vergilius een vrouwelijke nachtegaal treurig hoort zingen? En zijn er behalve de Duitsers nog meer volkeren die in die zang gesnik horen?

Een bevriende classicus veronderstelde dat het iets te maken kon hebben met de Griekse mythe over de zusjes Procne en Philomela. In die gruwelijke geschiedenis is de Thracische koning Thereus getrouwd met Procne maar dat belet hem niet zijn schoonzuster Philomela te verkrachten. Om te zorgen dat ze het niet kan navertellen snijdt hij haar tong uit, maar zij weeft een tapijt waaruit de aanranding duidelijk wordt en zendt dat aan haar zuster Procne. Deze doodt uit wraak haar eigen zoon, waarna de zusters deze samen tot een smakelijke hap voor de koning bereiden. Wanneer Procne na de maaltijd haar man vertelt dat hij hun eigen zoon heeft gegeten, en Philomela diens hoofd als bewijsstuk binnendraagt, trekt Thereus in blinde woede zijn zwaard. Hij staat op het punt beide zusters te doden, maar dan grijpen de goden in en veranderen hen in vogels. Philomela (‘zij die het zingen liefheeft’) wordt in de meeste versies een nachtegaal. Kan in haar treurzang dus de droefheid over haar verkrachting worden gehoord? Vergilius geeft de vogel een realistischer motief. Droef is zij dat haar jongen gestorven zijn. ×