Samenvatting
Dit basisboek is vooral een praktijkboek. Niet zozeer kennis van of theorie over ouderschap staat in dit boek centraal, maar vooral wat volgens auteurs nodig is om professioneel met ouders te werken. Dat zijn een passende attitude en passende vaardigheden. Hoewel het boek veel praktijkvoorbeelden biedt, willen schrijvers niet suggereren dat er maar één manier is van professioneel met ouders werken. Hoewel de vraag: "Hoe doe je het dan?" vaak wordt gesteld, ook in reactie op de in de titel gestelde vraag: "Snap jij die ouders?", is hierop volgens hen jammer genoeg niet een éénduidig antwoord mogelijk. Dat neemt niet weg dat zij veel suggesties voor een professionele houding tegenover ouders geven en ook veel handvatten voor een concrete aanpak die in de praktijk werkt. Onder een professionele houding verstaan auteurs een respectvolle en vooral open houding naar ouders, die zij de 'nieuwsgierigheidsopgave' van de professional noemen. Vaak reageren we op ouders vanuit ons beeld dat we van hen hebben, vanuit verwachtingen van ouderschap in het algemeen en onze werkcontext, maar zeker ook vanuit onze eigen ervaringen en emoties. Hoe die meespelen en hoe je je daarvan 'vrijspeelt' komt, ook weer aan de hand van praktijkvoorbeelden, uitgebreid aan bod. Het boek probeert antwoord te geven op de vraag wat het unieke en specifieke is van ouderschap en tegelijkertijd wat het overeenkomstige ervan is. Uitgaand van een aantal 'pratice-based' aannames bepleiten auteurs deze als uitgangspunt voor een professionele houding. Daarop baseert men vaardigheden voor de werkpraktijk, aan de hand van zowel algemene als specifieke en sectoren-gebonden vragen over professioneel werken met ouders. Dienstverlenende sectoren als het consultatiebureau, de kinderopvang en school komen in veel voorbeelden terug, maar ook wat ouders en professionals in hun ontmoeting met elkaar ervaren als er sprake is van een dreigend stagnerende kinderontwikkeling. Ambulante en residentiële hulp vanuit de sectoren de jeugdhulpverlening, de Jeugd-GGZ en het ziekenhuis wordt beschreven, maar dan vooral gericht op ouders. Niet op wat zij als opvoeders daarbij nodig hebben, maar op wat hen beweegt en wat hun perspectief is. Het onderzoeken van verschillende perspectieven (die van de ouder, het kind en die van de professional zelf) en dus ook het wisselen ervan noemt men de 'rode draad' van dit boek. Daarom wordt voortdurende zelf-reflectie van de professional bepleit, evenals het ontwikkelen van een psychologie van ouderschap. In een apart hoofdstuk over Oefeningen bij de inhoud, geven de auteurs suggesties voor studenten en docenten en voor beginnende en ervaren professionals.
Inhoudsopgave
Voorwoord 11 Inleiding 15 Deel I Over ouderschap 1 De tijdloze en kwetsbare relatie van een ouder met zijn kind 22 1.1 Inleiding 24 1.2 Over de geboorte van een kind en de ‘geboorte’ van ouderschap 24 1.3 ‘De geboorte van de onvoorwaardelijkheid’ 26 1.4 Ouderschap, een nieuwe identiteit 29 1.5 Ouderschap en het overdragen van de opvoeding van je kind 30 1.6 Over onzekerheid, tegenstrijdige gevoelens en kwetsbaarheid van ouders 31 1.7 Eenmaal ouder altijd ouder, maar voor ieder kind anders 34 1.8 Samenvatting 36 2 Over opvoeden en ouders gesproken 37 2.1 Inleiding 37 2.2 Over opvoeden gesproken 38 2.3 Opvoeden is interactie 39 2.3.1 De opvoeding en een professional 40 2.3.2 De opvoeding en een moeder 41 2.3.3 De opvoeding en een professional (2) 42 2.3.4 De opvoeding en een moeder (2) 43 2.4 De fasen van Furman en ouderschap 44 2.5 Samenvatting 45 3 De interne dialoog, krachtbron van ouders 47 3.1 Inleiding 47 3.2 De dialoog die de ouder met zichzelf voert 48 3.3 De stagnerende interne dialoog van de ouder 52 SWP 160901 SnapJij-6.indd 5 07-11-16 15:09 6 3.4 De interne dialoog, krachtbron bij zware besluitvorming van de ouder 53 3.5 Samenvatting 54 4 Omstandigheden van ouderschap 56 4.1 Inleiding 56 4.2 Eigenschappen van je kind kunnen zien als een omstandigheid van ouderschap 58 4.2.1 Ouder zijn van een dubbel gehandicapt kind 59 4.2.2 Ouder zijn van een puberkind 60 4.2.3 Een ‘alle dagen heel druk kind’ 61 4.2.4 Een gezin met een of met meerdere kinderen 62 4.3 Je persoonlijke eigenschappen en gezinsomstandigheden kunnen zien als omstandigheden van ouderschap 62 4.4 Overige omstandigheden 64 4.5 Het verschil tussen denken in ouderlijke omstandigheden en in risico- en beschermingsfactoren 65 4.6 Samenvatting 66 Deel II Oudergerichtheid als basishouding 5 Het je verplaatsen in de positie van de ouder 70 5.1 Inleiding 70 5.2 Je ideeën over ouderschap beginnen met het verhaal van het kind in jezelf 71 5.3 Het is de hoek van waaruit we kijken die bepaalt wat we waarnemen 73 5.4 De winst van het kijken vanuit meerdere perspectieven 75 5.5 Communicatietheorie 77 5.6 De betekenis van de ouderlijke en de professionele context 79 5.7 Ouderbetrokkenheid 80 5.8 Samenvatting 81 6 De invloed van ervaringen, emoties en visies 83 6.1 Inleiding 83 6.2 Emoties van de moraliserende burger, die de hulpverlener buiten diensttijd heeft 84 SWP 160901 SnapJij-6.indd 6 07-11-16 15:09 7 6.3 Emoties op basis van eigen kind-ervaringen van de hulpverlener 85 6.4 De geïdealiseerde ouder in (en door?) de persoon van de hulpverlener 86 6.5 Emoties van de hulpverlener opgeroepen door het aangemelde kind 88 6.6 Emoties van de hulpverlener opgeroepen door de ouder van het aangemelde kind 88 6.7 De betekenis van emotionele reacties van collega’s op ouders 89 6.8 De basishouding van het team en de visie van de organisatie ten opzichte van ouders 90 6.9 Samenvatting 92 7 Ouders en de kritische zelfreflectie van de professional 93 7.1 Inleiding 93 7.2 Theorie: over loslaten en ruimte bieden in ouderschap 94 7.3 Levensfase en eventueel ouderschap van de hulpverlener 96 7.4 Het je vrijspelen van emoties en over feedback 96 7.5 Over bewustwording en de metapositie 99 7.6 Ouderschap en dwingende maatschappelijke perspectieven 101 7.7 Samenvatting 102 Deel III Professionele ouderondersteuning 8 Ondersteuning van de ouderlijke binnenwereld 106 8.1 Inleiding 106 8.2 Kennis van derden over kinderen: steun of last voor ouders? 107 8.3 Verloop van het therapieproces van een kind bezien vanuit de ouder 108 8.4 Over het verschil tussen ‘begrip tonen’ en ‘zich begrepen voelen’ 110 8.5 Wat helpt bij het ondersteunen van de ouderlijke binnenwereld? 112 8.6 Professionele ondersteuning van ouders vraagt om je telkens in hun binnenwereld te verplaatsen 113 8.7 Samenvatting 115 SWP 160901 SnapJij-6.indd 7 07-11-16 15:09 8 9 Ouderondersteuning gericht op de omstandigheden van de ouder 117 9.1 Inleiding 117 9.2 Theorie 119 9.2.1 Solidariteit 120 9.2.2 Taakverdeling 120 9.2.3 Ouderschapsversteviging 122 9.3 Wat betekenen solidariteit en taakverdeling voor ouders? 122 9.4 Wat betekenen solidariteit en taakverdeling voor de professional? 124 9.5 Welke gevolgen hebben de noodzaak tot onderlinge solidariteit en taakverdeling voor de werkrelatie van de professional met de ouder? 125 9.6 Samenvatting 127 Deel IV Oudergericht werken in diverse sectoren 10 Ouders en hulpverleners bij een ‘normale’ kinderontwikkeling 130 10.1 Inleiding 130 10.2 Theorie 133 10.3 De jeugdgezondheidszorg (voorheen het consultatiebureau) 135 10.3.1 Wat betekent dit voor de ouders? 135 10.3.2 Wat betekent dit voor de professionals? 136 10.3.3 Wat betekent dit voor de samenwerkingsrelatie met de ouders? 136 10.4 Kinderopvang 138 10.4.1 Wat betekent dit voor de ouders? 138 10.4.2 Wat betekent dit voor de professionals? 139 10.4.3 Wat betekent dit voor de samenwerkingsrelatie met de ouders? 140 10.5 Ouders en school 142 10.5.1 Wat betekent dit voor de ouders? 142 10.5.2 Wat betekent dit voor de professionals? 143 10.5.3 Wat betekent dit voor de samenwerkingsrelatie met de ouders? 144 10.6 Ouders en de maatschappelijk werkers van het wijk/ jeugdteam 145 10.6.1 Wat betekent dit voor de ouders? 145 SWP 160901 SnapJij-6.indd 8 07-11-16 15:09 9 10.6.2 Wat betekent dit voor de professionals? 146 10.6.3 Wat betekent dit voor de samenwerkingsrelatie met de ouders? 147 10.7 Samenvatting 148 11 Ouders en hulpverleners bij een stagnerende kinderontwikkeling 150 11.1 Inleiding 150 11.2 Ouders en vrijwillige ambulante jeugdhulpverlening 152 11.2.1 Wat betekent het voor ouders wanneer zij met hun kind aankloppen bij de ambulante hulpverlening? 152 11.2.2 Wat betekent dit voor de professionals? 153 11.2.3 Wat betekent dit voor de samenwerkingsrelatie van de ambulante professionals met de ouders? 154 11.3 Ouders en residentiële jeugdhulpverlening 154 11.3.1 Wat betekent een uithuisplaatsing van een kind voor de ouders? 155 11.3.2 Wat betekent het voor de professionals om met ouders samen te werken in een instelling voor residentiële jeugdhulpverlening? 157 11.3.3 Wat betekent dit voor de samenwerking van de professionals met de ouders? 159 11.4 Een residentiële plaatsing van een kind in een gedwongen kader. Wat betekent dit voor de ouders? 164 11.5 Samenvatting 166 12 Specifieke sectoren waarin met ouders wordt samengewerkt 168 12.1 Inleiding 168 12.2 Theorie: ouders en de medische setting 168 12.3 Ouders, huisarts en ziekenhuis 169 12.3.1 Wat betekent dit voor de ouders? 169 12.3.2 Wat betekent dit voor de professionals? 170 12.3.3 Wat betekent dit voor de samenwerkingsrelatie met de ouders? 170 12.4 Ouders en de kinder- en jeugd-ggz 172 12.4.1 Wat betekent dit voor de ouders? 172 12.4.2 Wat betekent dit voor de professionals? 172 12.4.3 Wat betekent dit voor de samenwerkingsrelatie met de ouders? 173 SWP 160901 SnapJij-6.indd 9 07-11-16 15:09 10 12.4.4 Jeugd-ggz en ouders met een migratiegeschiedenis 174 12.5 Ouders en pleegzorg 175 12.5.1 Theorie: de verschillende pleegzorgvarianten 176 12.5.2 Wat betekent dit voor de ouders en de pleegouders 177 12.5.3 Wat betekent dit voor de professionals? 179 12.5.4 Wat betekent dit voor de professionele werkrelatie met ouders en pleegouders? 180 12.6 Samenvatting 180 Deel V Suggesties voor oefening en verwerking 1 De tijdloze en kwetsbare relatie van een ouder met zijn kind 184 2 Over opvoeden en ouders gesproken 185 3 De interne dialoog, krachtbron van ouders 185 4 Omstandigheden van ouderschap 186 5 Het je verplaatsen in de positie van de ouder 186 6 De invloed van emoties, ervaringen en visies 187 7 Ouders en de kritische zelfreflectie van de professional 188 8 Ondersteuning van de ouderlijke binnenwereld 189 9 Ondersteuning gericht op omstandigheden van de ouder 189 10 Ouders en hulpverleners bij een ‘normale’ kinderontwikkeling 190 11 Ouders en hulpverleners bij een stagnerende kinder- ontwikkeling 191 12 Specifieke sectoren waarin met ouders wordt samengewerkt 191 Nawoord 193 Literatuur 195