Fragment

1. De oorsprong van de evangeliën

In dit hoofdstuk zal ik in het kort trachten om enige duidelijkheid te verschaffen hoe we de oorsprong van de in onze bijbel voorkomende vier evangeliën kunnen duiden. Evangelie betekent ‘goed nieuws’. De ons bekende evangeliën omschrijven het goede nieuws omtrent Jezus. Waarom het goed nieuws betreft, wordt in de volgende hoofdstukken, met het evangelie volgens Marcus als leidraad, duidelijk.
In onze bijbel worden zoals gezegd 4 evangeliën beschreven, namelijk: Marcus, Mattheus, Lucas en Johannes. Alle vier zijn ze vermoedelijk tijdens de eerste 70 jaar na de dood van Jezus ontstaan. Zoals ik in het volgende hoofdstuk zal duidelijk maken is niet duidelijk wie de schrijver is van het evangelie volgens Marcus. Dit geldt ook voor de 3 andere evangeliën. Conclusie: van geen van deze vier evangeliën is de schrijver bekend. Uit kritisch historisch onderzoek blijkt dat de schrijvers met een aan zekerheid grenzende zekerheid Jezus niet zelf hebben gekend. Ze hebben moeten putten uit mondelinge overleveringen. Het lijkt aannemelijk dat een evangelie een gemeenschapsboek was dat waarschijnlijk meerdere schrijvers en redacteuren zal hebben gehad. Het toeschrijven van een evangelie aan een bekende tijdgenoot van Jezus is later gebeurd om zo’n evangelie meer gezag te geven. Gemakshalve doen we in het vervolg alsof Marcus, Mattheüs, Lucas en Johannes de schrijvers zijn geweest.

Marcus was de eerste die omstreeks het jaar 65/70 het tot op dat moment mondeling en in schriftelijke brokstukken overgeleverd materiaal over het leven en de ideologie van Jezus op schrift heeft gesteld in één boek. Een jaar of 10 à 15 jaar later hebben Mattheüs en Lucas het nog eens dunnetjes overgedaan. Zij hebben hierbij geput uit het evangelie van Marcus en hadden ieder een eigen bron. Ik heb deze Mtb (Mattheüs bron) en Lub (Lucas bron) genoemd. Tevens hebben zij beiden gebruik gemaakt van een andere gemeenschappelijke bron. In de wetenschap is men die bron Q gaan noemen.
Het eerste en oudste evangelie volgens Marcus blijft het dichtst bij de werkelijke gebeurtenissen in het leven van Jezus. Hij beschrijft de geboorte, doop, de reizen van Jezus en eindigt met zijn executie. Mattheüs en Lucas voegden daar geboorteverhalen, de opstanding uit de dood (Pasen), de hemelvaart en de uitstorting van de heilige geest (Pinksteren) aan toe. Om weer te geven hoe bijzonder Jezus was, hebben Mattheüs en Lucas ieder op eigen wijze een geboorteverhaal gecomponeerd. Zoals toen te doen gebruikelijk was, werden bijzondere door God uitverkoren mensen geboren uit een maagd. Zo ook Jezus. Over de opstanding komen we later uitvoerig te spreken. Na de opstanding moest Jezus natuurlijk toch een keer definitief opgenomen worden in het leven hierna. Een en ander conform de ten Hemel opneming van Elia uit het Oude Testament. Dus werd de hemelvaart gecomponeerd. Om aan te geven dat Jezus in de Geest onder zijn volgelingen bleef, ontstond het verhaal over de uitstorting van de Heilige Geest. Ik benadruk, en dat zal ik later wel vaker doen, dat dergelijke verhalen niet letterlijke genomen dienen te worden. Het zijn vrome duidingen die in die tijd heel gewoon waren. De evangeliën zijn geen historische beschrijvingen maar gemeenschapsboeken in de taal van toen.
Het lijkt erop dat naarmate de tijd verstreek de evangeliën Jezus een steeds meer goddelijk karakter gaven. De voorgaande evangeliën is men de synoptische evangeliën gaan noemen vanwege het feit dat ze min of meer de zelfde verhaallijn volgen. Het evangelie volgens Johannes tenslotte is een apart verhaal. Het is waarschijnlijk in het jaar 90 à 100 ontstaan en is eigenlijk geen evangelie maar meer een theologisch traktaat. Jezus is hier vrijwel gelijk aan God.
Voor het doel van dit boekje komen daarom alleen de synoptische evangeliën in aanmerking. ×