Fragment

Inleiding
De hoofdpersoon van dit boek is Dirck Volckertsz Coornhert, geboren in 1522 te Amsterdam en overleden in 1590 in Gouda. Als christelijk humanist heeft hij politiek en theologisch een rol van formaat gespeeld in de zestiende eeuw, toen de Nederlanden verscheurd werden door godsdiensttwisten en de Opstand tegen de Spaanse overheersing.

Coornhert was niet alleen bestuurder en denker, ook schreef hij gedichten, toneelspelen en pamfletten, en was hij een meer dan bekwaam graveur. Nadat hij zich rond zijn dertigste het Latijn had eigengemaakt vertaalde hij bovendien werk van onder meer Seneca en Cicero. Daarnaast kon hij, in de woorden van zijn eerste biograaf, ’seer meesterlijck spelen op de duytsche fluyte, oock op de luyte ende clavecimbel.’

In 1586, vier jaar voor zijn overlijden, verscheen anoniem zijn meest ambitieuze boek, getiteld, de eerste ethica geschreven in het Nederlands, en bovendien de eerste ethica geschreven in een landstaal. Coornhert was kortom een zeer veelzijdig mens die het Renaissancistisch ideaal van de behoorlijk dicht genaderd is.

Coornherts leven weerspiegelt de troebelen van zijn tijd. Hij is in de gevangenis gezet wegens zijn politieke activiteiten en heeft de Nederlanden uit lijfsbehoud meerdere keren moeten ontvluchten. Deze onvermoeibare schrijver en, zoals hij ergens in dit boek wordt genoemd, van Willem van Oranje, heeft zich zijn leven lang beijverd voor godsdienstvrede, religieuze tolerantie en gewetensvrijheid. Tegelijkertijd trok hij fel van leer tegen zowel de katholieken als de protestanten. Daar hij het geloof als een spirituele, geestelijke zaak beschouwde, had hij weinig begrip voor de ’zichtbare kerk’ van de katholieken, met hun ceremoniën en rituelen. De calvinisten viel hij aan op het leerstuk van de erfzonde en de predestinatieleer. Coornhert, die uitging van een optimistisch mensbeeld, was ervan overtuigd dat elk mens in staat was een goed, deugdzaam leven te leiden. Voor zover de mens slecht was, kwam dit niet voort uit een of ander aangeboren manco, maar had hij dit aan zichzelf te wijten. Zijn slechtheid was eerder het resultaat van slechte gewoontes. Deze slechte gewoontes werden op hun beurt veroorzaakt door onwetendheid. Gelukkig beschikt de mens over een krachtig goddelijk instrument om komaf te maken met die onwetendheid, namelijk de rede die Coornhert met een ’ongeblust vonkje’ heeft vergeleken. Het is voor Coornhert de rede die de mens boven het dier plaatst, met behulp waarvan hij de zonde achter zich kan laten en, in zekere zin, volmaakt kan worden. Filosoof Ruben Buys stelt het als volgt: ’Menselijke volmaaktheid ontstaat via – ons leven kan volmaakt worden in de zin dat er niets meer aan ontbreekt.’ ×