De doelstelling van dit boek is om te laten zien wat de democratische tekortkomingen zijn van de hedendaagse politiek en een filosofische onderbouwing te geven voor een mogelijk alternatief.
Waar de oude politiek bestaat uit een verzameling elites die de macht monopoliseert ten gunste van zichzelf, waarbij de belangen van de rest van de bevolking soms overeenstemmen met deze elitebelangen en soms niet, biedt de nieuwe politiek een mogelijkheid om de politiek werkelijk te democratiseren en de burgers als autoriteit te hebben in plaats van de macht van de elite.
Daarbij is het mogelijk en noodzakelijk om uitgesloten en gemarginaliseerde groepen weer te betrekken bij de samenleving en vervolgens samen te zoeken naar oplossingen. De grote behoefte hieraan volgt uit het feit dat buitenstaanders per definitie meer betrokken zijn bij de samenleving omdat alle vanzelfsprekendheden voor hen zijn komen te vervallen. Deze betrokkenheid lijkt vaak niet te bestaan maar is wel degelijk aanwezig, alleen uit het zich anders. Zij worden daarbij door de oude politiek bewust buitengesloten omdat hun belangen vaak tegengesteld zijn maar daardoor niet minder legitiem.
In een emancipatieproces is het van groot belang dat het onrecht zichtbaar wordt gemaakt en gedefinieerd, omdat het anders bijna onmogelijk is om anderen en jezelf te overtuigen van de juistheid van de emancipatie. Zo kan dit boek ook worden gezien als een middel om de emancipatie te bevorderen van de gewone burger.
De filosofie van de nieuwe politiek laat zien hoe de oude politiek werkt en hoe de nieuwe politiek zou kunnen werken door de natuurlijke aanleg van de mens te bekijken. De natuurlijke staat van de mens is daarbij niet het atomaire individu maar het Zelf dat behalve het fysieke individu ook de sociale omgeving waarmee men zich identificeert omvat. Hierbij spelen spiegelneuronen en de werking van het bewustzijn en het onderbewuste een grote rol.
De Filosofie van de Nieuwe Politiek van Ubuntu
De Westerse liberaal-democratie ziet de mens als een atomair individu. De Afrikaanse filosofie van Ubuntu daarentegen stelt de persoon centraal, waarbij deze persoon niet bestaat uit enkel het fysieke individu maar tevens de sociale omgeving omvat. Zonder andere mensen is een mens geen mens. Ook de oosterse filosofie gaat uit van de mens en zijn sociale omgeving, maar daar is de mens een onderdeel van de sociale omgeving, terwijl bij Ubuntu de sociale omgeving een onderdeel is van de mens. Dit cruciale verschil zorgt voor een totaal ander mensbeeld en daardoor ook voor een andere inrichting van de samenleving. In dit schrijven wordt het Afrikaanse principe van Ubuntu vergeleken met de Westerse democratische principes en zal duidelijk worden dat Ubuntu beter geschikt is als fundament voor moderne (Afrikaanse) samenlevingen dan andere politieke organisatievormen. Het boek behandelt voornamelijk de Nederlandse politieke situatie. De principes gelden echter ook voor andere landen. Contact: jzandberg@unpo.org
Volgens het Westerse denkbeeld is een mens compleet als individu. In principe zijn anderen dan overbodig en worden zij gezien als beperkend voor het individu. Bij Ubuntu daarentegen zijn anderen essentieel om een werkelijk compleet mens te zijn. Anderen zijn dan ook geen beperking, maar een vergroting van de mogelijkheden. Ubuntu gaat uit van de persoon, waarbij Persoon gezien dient te worden als het fysieke individu inclusief alles waarmee hij/zij zich identificeert. De natuurlijke staat van mensen is dat zij gericht zijn op erkenning van anderen om zo een volledig Persoon te worden. Erkenning door anderen is dan ook een eerste levensbehoefte, vergelijkbaar met eten en drinken, waar men niet zonder kan. Zo is aangetoond dat mensen niet rationeel denken vanuit het pure individuele eigenbelang, maar dat ze altijd rekening houden met de sociale omgeving; de rationaliteit komt dan ook niet vanuit het individu maar vanuit de Persoon. Ubuntu is dan ook rationeler dan de liberale democratie.
Behalve superieure rationaliteit biedt Ubuntu tevens oplossingen voor maatschappelijke processen die de liberale democratie niet kan oplossen. Zo stelt de democratie bijvoorbeeld dat een regering gekozen dient te worden door de meerderheid van de bevolking en hen daardoor vertegenwoordigt. Nu wordt de meerderheid in een democratie niet gevormd door de fysieke meerderheid, maar door de meerderheid in het publieke domein. Door debat in dit publieke domein wordt er een waarheid gevormd die de (denk)richting van zowel de overheid als de gehele samenleving bepaald. De grote invloed van elite- en lobbygroepen in het Westen zorgt er dan ook voor dat het beleid vaak wordt gemaakt door kleine, goed georganiseerde groepen die niet noodzakelijkerwijs overeenkomen met de wensen en belangen van de fysieke meerderheid. Het idee dat de vrijheid van de bevolking intact blijft als er een mogelijkheid bestaat om politieke leiders achteraf weg te stemmen wanneer zij slecht beleid hebben gevoerd is slechts ten dele waar. De waarheid in een democratie wordt immers bepaald door het debat in het publieke domein dat voornamelijk wordt gedomineerd door de politieke machthebbers. Op deze wijze kunnen politieke leiders de waarheid zelf creëren en is het mogelijk dat beleid dat objectief slecht is voor de bevolking, maar goed voor de elite, toch door de bevolking wordt gesteund. Bij Ubuntu is dit democratische tekort niet aanwezig. De kern van de waarheid wordt in Ubuntu niet gevormd door de belangen van de winnaars van het debat in het publieke domein, maar door de belangen van degene met eenzelfde identiteit. In een democratisch systeem is er sprake van een competitie tussen elites die zich enkel met zichzelf identificeren en die elk voor zich het publieke domein proberen te veroveren ten koste van de ander. In Ubuntu is dat niet het geval, want het publieke domein wordt afgebakend door identificatie met elkaar, zodat er geen sprake kan zijn van concurrerende elites die de macht proberen te veroveren. Doordat nu de machthebbers dezelfde identiteit hebben als de rest van de bevolking zal wat goed is voor de machthebbers tevens goed zijn voor het volk. Wanneer de machthebbers zich niet meer identificeren met de gewone bevolking dan is er ook geen sprake van Ubuntu.
Democratie is afhankelijk van tolerantie en een scheiding tussen een publieke- en private moraal. In Ubuntu ziet tolerantie er anders uit en is er geen scheiding in de moraal. Om de best mogelijke indeling van het persoonlijke leven en de samenleving te vinden is het van belang dat er een zekere mate van tolerantie bestaat die het mogelijk maakt dat mensen experimenteren met nieuwe levenswijzen en technieken. Deze tolerantie is alleen mogelijk als iedereen de mogelijkheid heeft om een dergelijke succesvolle levensstijl aan te nemen. Als dat niet het geval is dan kan tolerantie niet bestaan, want in een gesloten sociaal systeem waar men concurreert voor een beperkt aantal hoge posities is het tolereren van een superieure levensstijl die je zelf niet kan aannemen evolutionaire zelfmoord. Het enige dat tolerantie niet kan tolereren is dan ook niet intolerantie maar duurzame superioriteit die onbereikbaar is. Het feit dat verschillen tussen mensen minimaal zijn en dat er een natuurlijke neiging bestaat naar integratie en identificatie met elkaar betekent dat als er geen maatschappelijke uitsluitingsmechanismen zijn, het zeer onwaarschijnlijk is dat onbereikbare, duurzame superioriteit realiteit wordt. Bij democratische tolerantie is er sprake van opgelegde duurzame verschillen die zowel op etnische- als op klasse basis bestaan. Bij Ubuntu is er geen sprake van duurzame verschillen want iedereen heeft een gelijke identiteit welke het sociale systeem afbakent. In een democratie is er dan tolerantie doordat men van elkaar verschillende sociale systemen creëert; i.e. Apartheid. Op deze wijze worden de minder machtigen uitgesloten en is er enkel nog een open samenleving voor de elite. Iets vergelijkbaars zien we bij de verschillen tussen publieke- en private moraal. De democratie gaat uit van een verschil tussen publiek en privaat, maar dit is feitelijk niet correct. Er is namelijk geen moraal in de natuur, zodat iedereen die niet tot de eigen groep behoort waarmee men zich identificeert buiten de moraal staat; er is geen moraal buiten de Persoon. In een Westerse democratie is er dan ook geen werkelijke moraal in het publieke domein, enkel het recht van de sterkste. Ubuntu heeft daarentegen wel een moraal in de publieke ruimte en is daardoor een veel vredelievender en veiliger omgeving. Wanneer we de democratie combineren met het eerder vermelde liberale individu dan zien we dat de democratische samenleving enkel door (de dreiging met) geweld bijeengehouden kan worden dat van bovenaf moet worden opgelegd, terwijl bij Ubuntu de samenleving van nature van onderop bijeengehouden wordt doordat elk mens automatisch gericht is op de sociale omgeving om zo een volwaardig Persoon te worden. Het collectivisme in Oost Azië is vergelijkbaar met het Westerse individualisme, want ook daar gaat men uit van atomaire individuen waar van bovenaf een sociale structuur aan moet worden opgelegd, terwijl Ubuntu er vanuit gaat dat die sociale structuren al van nature aanwezig zijn.
De filosofie van Ubuntu stelt dat mensen van nature op anderen zijn gericht en enkel volwaardige mensen kunnen worden als ze door anderen worden erkend. Ubuntu geeft dan ook de best mogelijke oplossing voor de sociale contracttheorie. In Westerse- en Oosterse filosofieën worden alle verbanden van buitenaf opgelegd, waardoor er een kip-en-het-ei probleem ontstaat bij sociale contracttheorieën. Er wordt dan gesteld dat individuen een contract met elkaar afsluiten om samen te leven. Helaas kan een contract pas waarde krijgen als er al een moraal aanwezig is, maar in de Westerse- en Oosterse filosofie is die niet van nature aanwezig en kan een contract dan ook nooit tot stand komen. Bij Ubuntu is dit probleem niet aanwezig omdat er een aangeboren neiging is om anderen te (h)erkennen. Daarnaast impliceert het sociale contract in het Westerse denken dat individuele vrijheid wordt opgeofferd om het samenleven mogelijk te maken. Bij Ubuntu daarentegen is er geen opoffering van vrijheid, maar wordt de vrijheid juist groter bij de toename van de groepsgrootte. De mens is immers enkel een volwaardig mens bij erkenning door anderen.
Ook in het Westen zijn mensen van nature gericht op erkenning van en door anderen. De heersende sociale theorie in het Westen ontkend deze eigenschappen echter en stelt dat mensen atomaire individuen zijn. De samenleving is dan ook op zo'n manier ingericht dat erkenning van elkaar in het publieke domein zoveel mogelijk wordt voorkomen. Men zoekt de erkenning dan ook in de privé sfeer, maar hierbij worden dan wel aparte (etnische of sociale) groepen gecreëerd die anderen uitsluiten en zo een gevaarlijke publieke omgeving creëren voor iedereen die niet tot de eigen groep of stam behoort. De Westerse democratie is dan ook eerder een theorie voor de kleinschaliger 19e- en 20e eeuw dan voor de moderne 21e eeuw. Om toch te kunnen functioneren in de moderne tijd heeft de liberale democratie veel eigenschappen van Ubuntu overgenomen zonder dit openlijk te erkennen. Zo is het Westen op veel punten veel minder individualistisch dan ze zich voordoet. Een goede sociale theorie dient een omgeving te creëren die gedegen rekening houdt met de kwaliteiten en beperkingen van de mens, en moet tegelijkertijd de mens in staat kunnen stellen om deze beperkingen te overwinnen, zoals een vliegtuig de mens in staat stelt om te vliegen zonder dat het onmogelijke aanpassingen van de mens zelf vraagt.
De natuur kent geen moraal, terwijl het menselijk samenleven altijd een moraal nodig heeft om te kunnen functioneren. Een morele God dienen we dan ook niet te zoeken in de natuur, maar kan enkel bestaan daar waar leven is. In de filosofie van Ubuntu is een moraal aangeboren en een essentieel onderdeel van de mens. In de liberale democratie wordt de mens echter gezien als a-moreel en moet de samenleving deze moraliteit aan individuen opleggen, wat in principe onmogelijk is. Deze geforceerde oplegging van moraliteit zorgt voor tegennatuurlijke wetten die de mens schade toebrengen. Zo stelt het Westen dat man en vrouw gelijk, i.e. identiek, aan elkaar zijn en elk verschil dus veroorzaakt wordt door een oneigenlijke onderdrukking van de vrouw. Nu is er wereldwijd inderdaad vrouwenonderdrukking, maar Ubuntu stelt dat vrouwen gelijkwaardig zijn zonder identiek te zijn aan mannen. Dit is mogelijk omdat mannen pas werkelijk een volwaardige man kunnen zijn als zij een vrouwelijke partner hebben die complementair is. Voor vrouwen geldt hetzelfde. Bovendien ontmaskerd Ubuntu mensen en groepen die claimen niet-racistisch te zijn maar desondanks weigeren de ander te erkennen als gelijkwaardige persoon. Zij zijn dus weldegelijk racistisch en hun argumenten kunnen daarom als vals en een rookgordijn worden bestempeld.
Concluderend kunnen we stellen dat Ubuntu een filosofie is voor de moderne tijd, terwijl de Westerse liberaal-democratie veeleer een 19e- en 20e eeuwse theorie is. Ubuntu neemt de Persoon als eenheid en niet het individu zoals de Westerse filosofie, of de groep zoals het Oosterse denken. Dit zorgt ervoor dat de maatschappelijke tekorten die inherent zijn aan de liberale democratie, in een samenleving gebaseerd op Ubuntu niet bestaan. Daarnaast is er ook geen sprake meer van Apartheid waarbij vrijheid enkel bereikbaar is voor een succesvolle (etnische of sociale) groep, zoals dat in een democratie altijd het geval is. In de Westerse democratie wordt de vrijheid altijd verkregen ten koste van onvrijheid van anderen. Bij Ubuntu is die relatie er niet en kunnen mensen vrij zijn zonder daarvoor anderen te beperken. Vervolgens is Ubuntu vredelievender en veiliger dan elke andere politieke organisatievorm. Ubuntu is ook een werkelijk Afrikaanse filosofie wat de gemiddelde Afrikaan met trots zou moeten vervullen. Een moderne samenleving is nooit vrij voor mensen zonder trots. Alle kansen en vrijheden zijn illusies voor hen die zelfvertrouwen en erkenning missen. Er zijn dan ook vele politieke krachten die Ubuntu proberen te marginaliseren, opdat de onderdrukten nooit de vrijheden zullen krijgen die ze volgens de wet wel hebben.
Om een samenleving gebaseerd op Ubuntu mogelijk te maken dient er geen mogelijkheid te zijn voor (etnische- of sociale) groepen om zich duurzaam af te sluiten van de rest van de samenleving. De publieke moraal dient gelijk te zijn aan de private moraal. In een omgeving waar democratische en autoritaire krachten belangrijke spelers zijn dient Ubuntu daarnaast te zorgen dat degene die in een ondergeschikte positie zitten met behulp van een beleid van positieve actie op een gelijk niveau kunnen komen met de elite van de (internationale) samenleving. In de volgende 400 pagina's van de Filosofie van de Nieuwe Politiek zullen de principes van Ubuntu en hun toepassingen verder worden uitgewerkt en zullen we zien dat Ubuntu wetenschappelijk het meest overeenkomt met de menselijke natuur en politiek filosofisch de beste oplossing biedt voor de uitdagingen van de moderne tijd.
ENGLISH
Western liberal democracy sees human beings as solitary and atomized individuals. The African philosophy of Ubuntu on the other hand has the Person at its core, where the Person not only consists of the physical individual but also includes the social surroundings where he/she identifies with. No-one can be truly human without other people. Eastern philosophy also sees man in relation to the environment, but in Eastern traditions man is part of the social surroundings, while in Ubuntu the social surroundings are part of man. This crucial difference makes for a completely different image of man and therefore also for a different arrangement of society. Here, the principle of Ubuntu will be compared with Western democratic principles and it will become clear that Ubuntu is better suited for modern (African) societies in comparisons with other political forms of organization. (the book is in Dutch)