Fragment

Alweer een boek over filosofie?
Er zijn toch al zoveel boeken over filosofie?

Klopt … maar wie over de geschiedenis van de filosofie wil gaan lezen, komt er al snel achter dat de inleidende boeken over de filosofie vaak erg droog zijn, en voor een leek nogal lastig te verteren. Andere boeken zijn dan wel weer leuk om te lezen, maar blijven nogal aan de oppervlakte steken. Wat heel erg jammer is, want filosofen gaan nou juist zo graag de diepte in.

In veel inleidingen van de filosofie gebeurt helaas zelfs beide: ze hebben een gebrek aan grondigheid, en dáárdoor gaat de filosofie uiteindelijk niet ‘leven’: dubbel verlies.

Ik zal daarom mijn uiterste best voor je doen om me beknopt en in begrijpelijke taal te blijven uitdrukken. Met als doel de gedachten van verschillende filosofen niet alleen voor het voetlicht, maar ook echt tot leven te brengen. Best een uitdaging denk ik, aan jou straks het oordeel of het mij gelukt is.

Gelukkig heb ik hulp: aan de boeiende ingrediënten zal het in ieder geval niet liggen. In ons verhaal gaan we bekende namen tegenkomen als Plato en Socrates, maar ook veel minder bekende namen, zoals Aristippos en Carneades. Die laatsten zul je niet zo snel tegenkomen in andere overzichtswerkjes van de filosofie, maar mijns inziens zijn ze wél heel belangrijk voor het verhaal van de filosofie dat ik je wil vertellen.

En daarmee hoop ik dat dit boek niet alleen interessant is voor de lezer die zijn eerste schreden zet op het gebied van de filosofie, maar ook voor iemand die er al wat meer van weet.

Ondertussen gaat dit boek niet alléén over filosofie. Want filosofen denken namelijk niet over niets: ze denken over de wereld om zich heen. Filosofie gaat dus óók over mens en samenleving, over politiek en psychologie, over wetenschap, en religie. Wie filosofen bestudeert, bestudeert dus ook al die zaken. En omdat we het nu over andere tijden gaan hebben, zal je zien dat we al filosoferend gelijk onze historische kennis nog wat opvijzelen. In het beste geval leren we, doordat we even afstand nemen, daarmee ook juist veel bij over onze eigen tijd. Een mooi pakket! Al zeg ik het zelf …

De filosofie van de oudheid
Dit boek gaat niet over de filosofen van nu, maar over de filosofen van de oudheid. Het tijdperk voordat de christelijke filosofie dominant werd in het Westen: de wereld van vóór ‘God’.

Naar mijn idee zijn de filosofen uit de oudheid belangrijker voor onze tijd dan de meeste mensen denken, en zelfs belangrijker dan onze huidige ‘moderne’ filosofen. Zij legden immers de basis! Wie deze denkers niet begrijpt, begrijpt de filosofie als geheel niet.

Bovendien denk ik dat deze filosofie juist voor onze tijd, zeg toch maar de filosofie van na het christendom, interessant is. In ons denken zitten namelijk nog veel erfenissen van het christelijke denken, en het kan soms bijzonder verfrissend zijn om te zien hoe het ook anders kan.

Met de oudheid wordt hier trouwens bedoeld wat historici de klassieke oudheid noemen, de tijd vanaf ongeveer zeshonderd jaar voor onze jaartelling, tot en met de eerste vierhonderd jaar sinds het begin daarvan. Een periode van duizend jaar dus. Deze periode begint met het tot bloei komen van de Griekse steden en eindigt in de nadagen van de Romeinse tijd.

Dit boek zal dus vooral gaan over de westerse filosofie. Voor wie dit een teleurstelling is, heb ik echter goed nieuws: om die westerse filosofie echt te begrijpen hebben we ook begrip van het oosterse denken nodig, en zodoende lopen we nog heel wat oosterse denkers tegen het lijf: ze komen in ons verhaal telkens om de hoek kijken. En om het geheel wat meer body en perspectief te geven, heb ik naar het eind toe ook een apart hoofdstuk toegevoegd waarin we beter zullen gaan kijken naar de filosofie van China, India en Perzië. We gaan dus niet alleen Socrates en Seneca behandelen, maar ook Confucius, Boeddha en Zarathustra.

De Oudheid is een bijzondere tijd: in de duizend jaar die we gaan onderzoeken, zien we dat de wereld onder invloed van politiek en wetenschap ingrijpend verandert. Beschavingen ontstaan en worden overgenomen door andere beschavingen, en de mensheid ontwikkelt zich ondertussen in hoog tempo. We zien dat de wereld in deze tijd steeds verder door de mensen georganiseerd wordt. En het zal duidelijk worden dat de filosofie in dat proces een fundamentele rol speelt: in de politiek en de psychologie, in religie en wetenschap, en in het maatschappelijke leven.

Spoiler: wat gaan we tegenkomen?
Dit is geen whodunnit, en daarom is het alleen maar handig als we vooraf al ongeveer weten waar ons verhaal over zal gaan:

Allereerst richten we onze blik op de eerste Griekse denkers, die zich met name afvroegen hoe de wereld in elkaar zat.

Daarna verplaatsen we ons naar de bloeiperiode van de Griekse filosofie in Athene, waarin denkers zich vooral bezig gingen houden met mens en maatschappij.

Dan volgt als vanzelf de periode, waarin de Griekse cultuur uitwaaiert over het hele huidige Midden-Oosten en Zuid-Europa, en waarin de filosofen de nadruk gaan leggen op de vraag hoe we als mens gelukkig kunnen worden.

Vervolgens breekt de periode aan waarin Romeinse denkers het antwoord op die vorige vraag gevonden menen te hebben. Zij worstelen dan voornamelijk met de uitvoering.

Om het spannend te houden, maken we daarna een reis rond de wereld, en komen we in China en India terecht, om de filosofie van die streken te vergelijken met wat we tot dan toe in Europa gezien hadden.

En daarna keren we via Perzië weer terug, en zien we hoe nieuwe vormen van denken in het Romeinse rijk in opkomst zijn, waaronder die van het beginnende christendom. Een nieuwe tijd breekt aan.

Tijdens deze reis door de tijd zullen we zien dat de vragen die in de oudheid gesteld werden – over wetenschap, politiek, ethiek en religie – vandaag de dag onverminderd actueel zijn. En we zullen opmerken dat de denkers uit de oudheid op deze vragen antwoorden vonden die tot op de dag van vandaag toepasbaar zijn … waaronder ook antwoorden die we misschien helaas vergeten zijn.

Onderweg zullen we gelukkig af en toe ook hard kunnen lachen. Want filosofen zijn vaak eigenzinnige types. Je moet wel van ze houden. ×