Fragment

Over dit boek

Leerkrachten, opvoeders, mentors, en iedereen die anderen ondersteunt in een bepaalde fase van hun leven, hebben een heel belangrijke taak. Wat er in het klaslokaal gebeurt, kan onder meer bepalen of iemand zijn verdere leven leergierig blijft, hetgeen een fundamentele rol kan spelen voor diens sociale en economische toekomst. In een snel veranderende wereld kan die taak steeds minder opgevat worden als een vaststaand traject. Er is flexibiliteit nodig bij scholen en leerkrachten om het aanbod aan leermogelijkheden steeds weer aan te passen. In de eenentwintigste eeuw dienen scholen en universiteiten creativiteit te voeden als een levensvaardigheid, zodat studenten kunnen leren leven met onzekerheid en hun persoonlijke creativiteit kunnen laten gedijen. Tegelijk zou het aanboren van de talenten van jonge mensen opdat ze een zinvolle plaats kunnen innemen in de wereld, een zoektocht kunnen zijn die voor alle partijen een bron van levensvreugde is. Volgens Ken Robinson worden we allemaal geboren met immense natuurlijke talenten, maar raken velen onder ons het contact daarmee kwijt tegen de tijd dat onze opleiding is afgerond. Dat kan niet de bedoeling zijn.
Reeds in heel wat landen is de klemtoon in de leerdoelen verschoven naar competenties als creativiteit, samenwerking, kritisch denken en communicatie. Er wordt gezocht naar methoden om creativiteit, inventiviteit en probleemoplossend vermogen te versterken. Dit gebeurt vanuit verschillende invalshoeken. Eén daarvan is door kunsteducatie een belangrijke plaats te geven binnen het leren, en kunstvakken te verbinden met andere vakken. Maar creativiteit en onderwijs samenbrengen gaat niet alleen over kunst. Het gaat ook om vernieuwende denkwijzen binnen disciplines, en om een creatieve aanpak van het leerproces.
Leren wordt zelf beschouwd als een creatief proces, en gebeurt in het ideale geval in een omgeving waar leerlingen hun eigen kennis kunnen opbouwen.
In een dergelijke leeromgeving dienen leerkrachten een model te zijn van creativiteit. Dit kan voor velen een kans zijn om bij zichzelf een bron te vinden die soms lang verwaarloosd werd, vaak onder dat men zich daarvan bewust was. Een nieuwe aanpak van leren beschouwt de leerkracht als een facilitator, iemand die kansen aanreikt en kijkt wat ermee gebeurt.
Dit faciliteren gaat samen met het ter beschikking stellen van kwaliteitsvolle hulpbronnen, zodat jonge mensen zich de kennis kunnen eigen maken die ze nodig hebben. Gemotiveerde leerlingen, die een duidelijke keuze maken om zich met bepaalde onderwerpen te verbinden, voelen zich echt betrokken bij het leerproces en kunnen gaandeweg ontdekken welke methoden er zijn om iets te leren, terwijl ze ook zichzelf ontdekken.
In dit boek wordt onder meer gezocht naar parallellen tussen het creatieve proces en leren, en is het uitgangspunt dat mensen hun weg in het leven (het creatieve proces bij uitstek) vooral vinden als ze zichzelf mogen zijn. Leren en creativiteit zijn bovendien iets van de hele mens. Kinderen en jongeren hebben de behoefte om zich op lichamelijk, mentaal én emotioneel vlak te ontplooien. Van de vele manieren om te leren, worden er meestal slechts enkele aangereikt.
De mogelijkheden van een mens die zich door zijn eigen leven laat leiden, zijn ongekend. Een mentor kan mee aftasten wat de juiste richting is, en hulpmiddelen aanreiken of inzichten en ervaringen delen.
Ook hoe die mens zich verhoudt tot anderen, kan op een creatieve manier geëxploreerd worden. De dans tussen individu en groep, en tussen individuen onderling, kan heel boeiend zijn voor alle betrokkenen. Kinderen en jongeren kunnen zich zo voorbereiden op samenwerking met anderen in het latere leven. Als ze erop kunnen vertrouwen dat er voor iedereen een plaats is in de maatschappij die ze mee zullen creëren, en dat ze daarbij trouw aan zichzelf kunnen blijven, is er ook meer kans dat ze de kwaliteiten van anderen echt gaan waarderen6.
Hoe begint men aan een verbouwing die op termijn de fundamenten misschien zal veranderen? Er zijn nogal wat vooroordelen en
veronderstellingen die een nieuwe visie op leren in de weg staan. In dit geval, denk ik, is het niet slecht om hier en daar al een scheur in de muur te pleisteren met een nieuw soort kalk. We kunnen aandacht geven aan de creativiteit die er al is, op zoek gaan naar fascinerende voorbeelden van inventiviteit buiten de school, alternatieve leermethoden (laten) uitproberen om de leerstof op te nemen, leerlingen stimuleren om hun eigen creativiteit te ontdekken, en ons eigen creatieve potentieel nog meer aanspreken in alles wat we doen. Tenslotte zal een andere aanpak grotendeels vertrekken vanuit de talenten en ervaringen van de leerkrachten zelf.
De vraag is in de eerste plaats hoe het bestaande potentieel bij het schoolteam en bij de leerlingen nu al kan worden gestimuleerd. Op termijn zal duidelijker worden voor welke structurele veranderingen er voldoende draagkracht is. Dat heeft me niet belet om in dit boek al te fantaseren over een toekomst met veel vrijheid in het onderwijs. Mijn visie is dat er meer tijd moet komen voor persoonlijk onderzoek en keuzevakken, en dat we onze blik nog veel kunnen verruimen wat de manieren van leren betreft.
Om die verschillende manieren van leren te ondersteunen, denk ik dat een samenwerking tussen vakleerkrachten, individuele mentors en groepsleerkrachten interessant zou zijn. Uiteraard is een leerkracht zich steeds bewust van zowel het groepsgebeuren als van de individuen. Iemands persoonlijke leertraject en de groepsdynamiek bieden echter grote kansen voor creatieve ontplooiing, terwijl ze ook de mogelijkheid bieden om te kijken wat er echt met de leerstof gebeurt. Door middel van meer projecten in groep en individuele begeleiding kunnen we de leeromgeving zo organiseren dat het leren plaatsvindt in een sfeer van
creativiteit, autonomie en constructieve samenwerking. Daarbij kan tevens vakoverschrijdend te werk gegaan worden.
Originele projecten en onderwijsvormen, ideeën en praktische voorbeelden van creatief leren kunnen een inspiratiebron zijn voor een soort onderwijs dat de creativiteit van leerlingen en leerkrachten voedt.
Mijn eerste intentie was om het creatieve proces en creativiteit in het algemeen, dat ik ken door het te ervaren, nader te onderzoeken.
Om het beleven van creativiteit en de kwaliteiten die ermee in verband worden gebracht zo goed mogelijk over te brengen, heb ik de keuze gemaakt om de informatie uit wetenschappelijke bronnen af te wisselen met teksten die eerder het gevoel aanspreken. Veel van deze teksten komen uit de artistieke wereld, omdat die nu eenmaal gekenmerkt wordt door een bruisende creativiteit.
Wat mensen weten uit ervaring vind ik zelf een onschatbare bron van kennis. Ook daarvan zit er een selectie verweven in dit boek.
In tweede instantie ben ik gaan kijken hoe de informatie over creativiteit van nut kan zijn voor het onderwijs, en ben ik dieper ingegaan op de literatuur over creatief leren en lesgeven met die kennis in het achterhoofd.
Mijn eigen ervaringen, als eeuwige studente in de meest uiteenlopende disciplines en als tevreden autodidact, maar vooral als mens, hebben dat alles gefilterd. Het schrijfproces heeft mijn denken over leren en creativiteit bovendien grondig veranderd. Leerkrachten kunnen op vele manieren een model zijn van creativiteit en van samenwerking, en het leren van anderen faciliteren kan een heel creatief proces zijn.
Ik hoop dat dit boek niet alleen informatie en inspiratie brengt, maar ook een beetje vreugde. ×